In deze nieuwe serie artikelen onderzoekt onze trainee Diane Golenvaux verschillende experimenten met buurtmunten in drie buurten in Amsterdam. In elk van deze buurten is de stad ook begonnen met het experimenteren met Community Wealth Building. Elke buurt heeft een andere structuur voor de munt gekozen, dus zal zij bespreken hoe zij kunnen bijdragen aan Community Wealth Building en wat zij ons kunnen leren over het reorganiseren van geld van onderop. Kunnen sommige van de in Amsterdam ontwikkelde monetaire instrumenten en organisatorische praktijken een inspiratiebron vormen voor voorstellen voor financiering ter bevordering van meer sociale- en klimaatrechtvaardigheid?
Deel 1: Hoe wordt geld bestuurd en hoe zit het met buurtmunten?
Geld is zo diep verankerd in ons dagelijks sociaal-economisch leven dat we moeite hebben het te begrijpen. Zoals vissen de aard van het water waarin ze zwemmen niet begrijpen, zo is geld volgens Bernard Lietaer het grootste mysterie van ons leven als sociaal wezen1. Als kind namen mijn ouders me ‘s zomers mee naar de Belgische kust. Daar brachten de kinderen hun vakantie door met het maken en ruilen van papieren bloemen, met schelpen als betaalmiddel. Ze gingen op zoek naar scheermessen of zaten met hun mooiste bloemen in het zand. Deze schelpen zijn overvloedig te vinden aan de grijze Belgische zee en kregen gewoon deze geldwaarde door onze gemeenschappelijke afspraak voor de tijd van de vakantie. Hun waarde lag in ons verlangen om mooie dingen te maken, waardoor we ze konden ruilen met andere kinderen en al doende vrienden konden maken.
Toen ik me door deze jeugdherinnering begon te interesseren voor de organisatie van een economische transformatie voor sociale- en klimaatrechtvaardigheid, had ik de intuïtie dat veel van de maatschappelijke uitdagingen van vandaag hun wortels vinden in ons huidige monetaire en financiële systeem. En deze intuïtie wordt gedeeld, nu de politiek van geld, krediet en schuld steeds meer wordt betwist en experimenten met alternatieve munten op ongekende schaal opbloeien.
In de nasleep van de wereldwijde financiële crisis van 2008 werd duidelijk dat geld ondemocratisch wordt bestuurd en niet is ontworpen om te werken in het belang van velen2. Financiële markten en officiële monetaire systemen zijn kernsectoren van onze economie. Inderdaad, geld, krediet en schuld bepalen niet alleen het economische leven van mensen, hun welzijn, consumptie en sociale relaties, maar ook de politiek, de manier waarop de economie en de publieke voorzieningen worden georganiseerd; toch worden ze praktisch geregeerd door private financiële actoren3.
In de huidige geglobaliseerde kapitalistische orde wijzen kritieken erop dat financiële en monetaire instellingen aan de basis liggen van steeds terugkerende economische crises4, onethisch en riskant economisch gedrag zoals speculatie bevorderen, hele gemeenschappen marginaliseren door hun toegang tot financiële middelen te beperken en de ecologisch destructieve eis van economische groei afdwingen5; dit alles ten behoeve van de accumulatie van kapitaal6.
Wij zijn geneigd de institutionele ontwikkeling van geld en de functies die het in onze economie vervult, te naturaliseren; geld heeft in de loop van de geschiedenis echter vele verschillende vormen aangenomen en is een sociale constructie die bestaat op grond van samenwerking en vertrouwen in instellingen7. Monetaire architectuur en bestuur kunnen andere doelen dienen dan kapitaalaccumulatie. En aangezien we tegenwoordig te maken hebben met aanzienlijke inflatie en monetaire instabiliteit, is het belangrijk om kritisch met deze instellingen om te gaan en alternatieven te documenteren.
Sinds de jaren zeventig is het aantal experimenten met complementaire munteenheden sterk toegenomen; recente schattingen lopen uiteen van 3500 tot 5200 complementaire valutasystemen wereldwijd8. Complementaire munten bieden monetaire instrumenten en ruilnetwerken die parallel aan de officiële munten functioneren, deze aanvullen en tegelijkertijd het monopolie van centrale en particuliere banken op het monetaire beheer betwisten. De meest concrete vorm krijgen ze in cryptovaluta’s met wereldwijde ambities voor vrije markten enerzijds, en in lokale valuta’s ter bevordering van lokale ontwikkeling en solidariteit binnen gemeenschappen anderzijds9.
Lokale of gemeenschapsmunten zijn niet zeldzaam in de financiële geschiedenis en kwamen in veel verschillende vormen voor. Enkele daarvan vallen onder het Local Exchange Trading System (LETS), dat bestaat uit een wederzijds kredietsysteem dat voor een begrensde gemeenschap wordt verantwoord; en Timebanks, waarin mensen tijdswaardebonnen gebruiken om diensten uit te wisselen. Het zijn bottom-up instellingen die niet worden gereguleerd door markt- of overheidsinstellingen, maar door de sociale relaties van de gemeenschap waarin ze circuleren10. Hoewel ze worden uitgegeven door niet-overheidsactoren zoals lokale non-profits en burgerverenigingen, werken ze soms samen met lokale overheden.
Dit fenomeen wint ook in Amsterdam aan gewicht: er zijn buurtmunten geïnitieerd door bewoners in Oost, waar sinds 2012 de Makkie is opgericht, in Noord met de recente lancering van de tijdbank Buuro, en in Zuid-Oost waar zij een digitale munt ontwikkelen met behulp van blockchain. Deze projecten kregen onlangs steun van de gemeente. In het regeerakkoord van 2022 tussen de sociaaldemocraten (PvdA), de groenen (GroenLinks) en de liberalen (D66) staat dat ‘de lokale economie versterkt kan worden als het geld in de wijken blijft. We starten een pilot met een digitale munt om lokale ondernemers en buurtcentra te ondersteunen’. In het kader van de twintigjarige Masterplannen die voor de wijken zijn opgesteld, legt de gemeente meer nadruk op community wealth building en werkt zij ook voor Nieuw-West aan de ontwikkeling van een nieuwe digitale munt11.
In de literatuur worden lokale munten beschouwd als versterking van lokale economieën, vehikels van sociale transformatie en micro-acties van verzet tegen de geglobaliseerde kapitalistische economie12. Ze laten zien dat geld kan worden teruggevorderd, heruitgevonden en gereorganiseerd om gemeenschappen die gemarginaliseerd en kwetsbaar zijn in de context van de financiële globalisering meer macht te geven. Bovendien ondermijnen ze het principe van één munt per land, waardoor verschillen in regionale en lokale behoeften mogelijk worden13. In het algemeen introduceren ze interessante monetaire bestuurs- en organisatiepraktijken, van de uitgifte van de munt tot kredietcoöperaties en anti-accumulatiemechanismen, die meer veerkracht, solidariteit en wederkerigheid binnen lokale gemeenschappen bevorderen14.
In de komende weken zal ik de drie casestudies in detail bestuderen en mijn inzichten met u delen.
.
- Lietaer, B. (2001). The future of money: Beyond greed and scarcity. Random House.
- Barinaga, E. (2020). “A Route to Commons-Based Democratic Monies? Embedding the Governance of Money in Traditional Communal Institutions.” Frontiers in Blockchain 3.
- Block, F. (2014). “Democratizing Finance*.” Politics and Society 42 (1): 3–28.
- Klein, S. (2020). “The power of money: critical theory, capitalism, and the politics of debt.”Constellations, 27(1), 19–35.
- Kuzminski, A. (2013). The ecology of money: debt, growth, and sustainability. Lexington Books.
- Hickel, J. (2022). Less is more: how degrowth will save the world. Penguin Random House Ireland.
- Ingham, G. (2004). The Nature of Money. John Wiley & Sons.
- Seyfang, G., & Longhurst, N. (2013). “Growing Green Money? Mapping Community Currencies for Sustainable Development.” Ecological Economics 86: 65–77.
- Barinaga, E. (2020). “A Route to Commons-Based Democratic Monies? Embedding the Governance of Money in Traditional Communal Institutions.” Frontiers in Blockchain 3.
- Meyer, C. & Hudon, M. (2017). “Alternative organizations in finance: Commoning in complementary currencies.” Organization, 24(5), 629–647.
- https://www.socialtrade.nl/nieuws-archief/amsterdam-kiest-voor-digitale-lokale-munt/
- Meyer, C. & Hudon, M. (2017). “Alternative organizations in finance: Commoning in complementary currencies.” Organization, 24(5), 629–647.
- Gomez, G. M., (ed). (2019). Monetary Plurality in Local, Regional and Global Economies. Financial History. London: Routledge.
- Lietaer, B. & Dunne, J. (2013). Rethinking Money: How New Currencies Turn Scarcity into Prosperity. Berrett-Koehler Publishers.